Avrupa Komisyonu tarafından “dünyanın ilk kapsamlı yapay zeka yasası” olarak tanımlanan Avrupa Birliği Yapay Zeka Yasası (EU AI Act), yıllar süren hazırlıkların ardından nihayet gerçeğe dönüşüyor. AB üyesi 27 ülkede yaşayan yaklaşık 450 milyon insan için yapay zeka kullanımının kuralları artık bu yasa ile belirleniyor.
Ancak bu yasanın etkisi sadece Avrupa ile sınırlı değil. Hem yerel hem de yabancı şirketleri kapsayan düzenleme, yapay zeka sistemlerinin sağlayıcılarını ve uygulayıcılarını doğrudan etkiliyor. Örneğin, bir CV tarama aracı geliştiren şirket de bu aracı satın alarak işe alım süreçlerinde kullanan bir banka da artık bu yasal çerçeveye uymak zorunda. Bu durum, yapay zeka kullanımının geleceği için yeni bir oyun alanı yaratıyor.
Yasanın Amacı: İnsan Odaklı ve Güvenilir Bir Gelecek
AB mevzuatlarında sıkça görüldüğü gibi, Yapay Zeka Yasası'nın temel varlık sebebi, üye ülkeler arasında tek tip bir yasal çerçeve oluşturmaktır. Bu sayede, yapay zeka tabanlı ürün ve hizmetlerin yerel kısıtlamalara takılmadan sınırlar arasında serbestçe dolaşımı hedefleniyor. AB, zamanında yapılan bu düzenleme ile bölgede eşit rekabet koşulları oluşturarak güveni artırmayı ve yeni girişimler için fırsatlar yaratmayı amaçlıyor.
Avrupalı kanun koyuculara göre yasanın ana hedefi, “insan merkezli ve güvenilir yapay zekanın benimsenmesini teşvik ederken, Birlik'teki sağlık, güvenlik, temel haklar, demokrasi, hukukun üstünlüğü ve çevrenin korunması gibi alanlarda yüksek düzeyde koruma sağlamaktır.” Bu iddialı hedef, inovasyonu destekleme ve zararı önleme gibi birbiriyle çelişebilen amaçlar arasında hassas bir denge kurmayı gerektiriyor.
Risk Temelli Yaklaşım: Yasak, Yüksek Risk ve Sınırlı Risk
Yasa, potansiyel faydalar ile olası zararlar arasındaki dengeyi sağlamak için risk temelli bir yaklaşım benimsiyor. Bu yaklaşım üç ana kategoriye ayrılıyor:
- Kabul Edilemez Risk: Sosyal puanlama gibi belirli yapay zeka uygulamaları tamamen yasaklanıyor.
- Yüksek Risk: Kritik altyapı, sağlık, eğitim ve işe alım gibi alanlarda kullanılan yapay zeka sistemleri, katı kurallara ve denetimlere tabi tutuluyor.
- Sınırlı Risk: Chatbot'lar gibi sistemler için daha hafif yükümlülükler (örneğin, kullanıcının bir yapay zeka ile etkileşimde olduğunu belirtme zorunluluğu) getiriliyor.
Yürürlük Takvimi ve Devlerin Tepkisi
Yapay Zeka Yasası'nın uygulanması kademeli bir takvime yayıldı. Süreç 1 Ağustos 2024'te başladı, ancak tam uyum için son tarihler farklılık gösteriyor. Örneğin, internetten veya güvenlik kameralarından izinsiz yüz görüntüsü toplayarak veri tabanı oluşturmak gibi yasaklı uygulamalara yönelik ilk yaptırımlar 2 Şubat 2025'te yürürlüğe girdi. Hükümlerin büyük bir kısmının ise 2026 ortasına kadar tam olarak uygulanması bekleniyor.
Özellikle “sistemik risk taşıyan genel amaçlı yapay zeka modelleri” (GPAI) için kurallar büyük önem taşıyor. Anthropic, Google, Meta ve OpenAI gibi devlerin sunduğu bu modeller, geniş veri setleriyle eğitildikleri için kimyasal silah geliştirmeyi kolaylaştırma gibi ciddi riskler barındırabiliyor. Bu modellere yönelik hükümler 2 Ağustos 2025'te uygulanmaya başlasa da piyasada zaten ürünleri bulunan bu şirketlere uyum için Ağustos 2027'ye kadar ek süre tanındı.
Cezalar Ne Kadar Caydırıcı?
Yasa, küresel devler için bile “etkili, orantılı ve caydırıcı” olması amaçlanan ciddi para cezaları içeriyor. Yasaklanmış yapay zeka uygulamalarını ihlal etmenin cezası, 35 milyon avroya kadar veya bir önceki mali yılın toplam küresel cirosunun %7'sine kadar (hangisi daha yüksekse) olabilecek. Avrupa Komisyonu ayrıca GPAI modeli sağlayıcılarına 15 milyon avroya veya yıllık cironun %3'üne kadar para cezası kesebilecek.
Teknoloji Dünyasından Gelen Farklı Sesler
Teknoloji şirketleri yasaya farklı tepkiler verdi. Google, bazı çekinceleri olmasına rağmen gönüllü davranış kurallarını imzalayacağını duyurdu. Buna karşılık Meta, yasanın uygulanmasını “aşırı müdahale” olarak nitelendirerek imzalamayacağını açıkladı ve “Avrupa'nın yapay zeka konusunda yanlış yolda ilerlediğini” belirtti.
“Yapay Zeka Yasası ve Davranış Kurallarının, Avrupa'nın yapay zeka geliştirme ve dağıtımını yavaşlatma riski taşımasından endişe duyuyoruz.”
Avrupalı şirketler de endişelerini dile getirdi. Fransa'nın önde gelen yapay zeka şirketi Mistral AI'ın CEO'su Arthur Mensch'in de aralarında bulunduğu bir grup CEO, Brüksel'e yasanın kilit yükümlülüklerinin yürürlüğe girmesini iki yıl erteleme çağrısında bulunan bir açık mektup imzaladı.
Ancak AB, lobi faaliyetlerine rağmen geri adım atmadı ve takvime sadık kalacağını belirtti. Bu tarihi yasanın küresel yapay zeka ekosistemini nasıl şekillendireceğini zaman gösterecek.
